कांट्यान काळॊलो कांटो

अशॊकान कामु जावन भायर येवंचानीक वरं पांच.  बयलॆन पांच वरार घरकडे यॆवंका म्हॊणु सांगले तं.  तिका इतकीं सग काण घेवंका खंय.  दोगांकय करनु पारकांत वचून बेसून मागिर अंगडींतु वचून जाय जालॆंले सग काणघॆवयात नवें.  घरकडे अम्माय लॆखाय मात्र तं आसाय.  अम्माक शिकवण ऊणे जाल्यारीय विवरूय स्नॆहूय आसा.  लॆखाक अम्मालागि बहुमान ऊणेवॆं म्हॊणु ताका दिसप आसा.  क्रमान तिगॆल मनांतूय अम्मालागि मॊगु दिसतलो म्हॊणु तं तागॆलो विश्वास.  आजि तॊडॊवु जालेल खातिर तिगेल तॊंड फुगून आसतने.

तागॆले सनप्रायॆरीच एक विपत्तांत तागॆलो बप्पा गेलो.  चेरडाक वाडोवंचाक इत्ति करका म्हॊणु कळनातिलें अम्मालें मन तडपताले.  बंधु-बांधवय मित्रंय कॊण घूवनु चॊयना आशिलें.  मॊघु दाकयल्यार इतॆंय सहाय करका जातलवॆं म्हॊणु भय तं तांका.  बप्पा दामॆलि तं आशिलो जाल्यार बंधु-बांधव त्या खातिर पुणॆय येतनि अशिलिं.  गूण नातिले कायरॆक कोणय येतनिवॆं?  जाल्यार अम्मान धैर्य सोळॆना.  सनच एक परमा कुटूकॊय तंतु सनच घरय आशिलें.  कॊणे दॆवनु वच म्होणु सांगुना नवें.  उप्पाशि जल्यारीय चॊण पोडूक एक घर आसा म्हॊणु समाधान.  बप्पाले एदॆचि दुड्डय बांकांत आशिले.  तजि वाडि काळयार घरकडे वेचाक पावना.  कॊण नातिल्यांक दॆवु आधार म्हळॆले विश्वासार अम्मान एक प्रण कळ्ळें.  जाव्यत जालॆले उतुलें चांग करनु पुताक वाडॊवनु शिकॊवनु सगटानीय वळकुचे लेकान करतलि म्हॊणु.

अम्मान परमाचे एक कडॆन रावंदयकय्यॆक वोयलें.  एक कडॆन मोगरि, अब्बॊलें, रॊस सग वोयलें.  अशॊकाक स्कूळांत पेटवनु अम्मा परमांत देवंतलि.  वोयलॆल्याक सारें घालप, शिंपप, ताजॆवॆलि कीडि काण दूर घालप सग जायना फडॆन वॊत येतने.  मागिर घरांत यॆवनु शिवंचे मिषनारि बेसतलि.  सनप्रायॆर शिवणि शिकलि उपकाराक पळ्ळि.  संजेचे, लागि घरकडॆचिं अम्मालागि तं हरवे रवंदयकयॆचें काणु घेतनि.  मोगरें, अब्बॊलें, रॊस सग अम्मान विकप आसा.  त्या वटराचे बायलांले शिवणि सग अम्मा तं करता.  तशि मिगेले शिकवणॆकय नेसवणॆकय आशिले दुड्ड अम्मा कठिन प्रयत्नान करतालि.

माका इंजिनीयरिंगाक सीट म्हेळचानीक बप्पालॆय अम्मालॆय बन्धुजन सहाय जायवॆ म्हॊणु निमगून आयलॆलिं तं.  अम्माले मना बळान अम्मान नाका म्हॊणु सांगलें.  कोणाले सहाय नातिलें माका शिकयतलि म्होणु कॊण आठयलॆना आशिलें.  धावें जावंचानीक एदॆच जाणानि तांगॆले अंगडींत कामाक उळदिलो तं.  चड शिकॊवंचाक अम्मालागि दामु जावन्ना नवें.  त्या खातिर तांगॆलो सहाय म्हळॆल लेकान तानि उळदीलो.  अम्माक सहताप इष्ट ना.  दॆवालागि मात्र तं अम्माले कष्ट अम्मा सांगतालि.  दॆवाले दयॆन अम्माले कष्टांचे फल म्हेळॆं.  सगटांकय आतां अमंचि वळकि आसा. 

अशि माका ह्या स्थानार पांवयलॆले अम्माक हांवे इत्ति केल्यार कीं पवंतने.  प्रथम जावनु कामाक वचे वॆळार दॆवाक पायिंपॊणु, बप्पाक मनांत अठॊवनु, अम्माले पाय धरनु पांय पॊणु ’वत्ता’ म्हॊणु सांगचे वॆळार माका शब्दु भायर यॆना आशिलो.  तेदूस अम्माचे तोंडार दिकिलो अभिमानूय संतॊषूय माका विसरूक जावना. 

काम म्हॆळनु दॊन वर्षं जालिं.  घर चांग केलें.  उंचार दॊनि कूड कळ्ळिं.  मुखार मतिल घालनु एक गॆट दवरळें. आतां अम्माक काम करूक जायना.  वासरॆंत सहायाक एक सून लागॆन म्हेळि जाल्यार एक आश्वास अम्माक म्हेळतलो. 

मिगॆले ऒफीसांत काम करचे एक मित्राले भयणीक व्हारडीक करतॊलोवॆ म्हॊणु ताणे मिजेलागि निमगिलें.  हांवे अम्मालागि म्होणचानीक अम्मान सांगलें, "तुगॆलो संतॊष तं पुता मिगॆलो संतॊष.  तुम्मि एकमळीन मुखार वोचुका म्हळॆल तं मिगॆलि आशा.  जातक चोवंका म्हॊणु माका ना.  मस्त जाणाले अणभव दिकिले आसा.  मिगॆलें जीवितच दवॊरनु माका तशि तं दिसता.  तुगॆल मनांत सम म्हॊणु दिसल्यार व्हार्डीक करूक अम्माक संतॊष. 

मिगॆल मित्रालि भयणि लॆखाले बेगॆक तिगॆल बप्पा यॆवनु मिगॆल अम्मा लागि उलॆयलो.  अम्मान सांगलें "तागॆल इष्ट तं मिगॆल इष्ट".  तानि एकमळीन कुटुंब चवंकॊवंका म्हळॆलि आशा मात्र तं माका आसा.  स्त्रीधना पसून शॆणय मम्मान निमगीलें. 

"तुमका तुमगॆले धुवॆक इत्ति दीवंका म्हॊणु दिसता जाल्यार दिवंचांत माका विरॊध ना.  लॆक सांगूक यॊ ब्यारु न्हयिं नवें शॆणय माम.  तुमगॆले धुवॆले गूण तं हांव धन जावन लेकीता". 

"लॆखा, चोवंचाक रुपलावंति तं.  अपुरबाय स्वल्प चडिवॆ म्हॊणु माका दिसता".  चेल्लि चॊवन येवंचानीक अशॊकान अम्मालागि सांगलें. 

"ती सानि नवे पुता, प्राय जाता तशीच चांग बल्लाव मनां जातने" म्होणु अम्मानय जाप दिलि.

अठावीस वर्षं जावनु घूवनु चॊवनातिलिं मामु आनी मायिं, एक अयतारा अशॊकाले घरकडे आयलिं.

"अशॊकाक व्हारडीक म्होणु आयकीलेंमुगॊ"?

"व्हय, अन्नाक बरप घल्लॆंले आसा".

"स्त्रीघन इत्ति दिताय"?

"तांका इष्ट आशिलें तांगॆले घुवॆक दितलिं".

"एक इंजिनीयराक आतां इत्ति दिवंचाकय चेलियालें बप्पा तयार आसा म्हॊणु तुका कळतवॆ?  तूं उतले कष्ट काणकीं ताका वाडयलॊलो"?

"तॆं एक अम्मालो धर्मु नवें अन्ना, मिगॆल पुताक हांव वाडॆयलॆल्याक हांवे लॆक सांगकावॆ?  तानि इतॆंय दिल्यारीय तांगॆले धुवॆक.  ताजो वंटो माका नाका".

"सबाव व्हारडीक करूक जाल्यार अमकाय आसामुगॊ चेल्लीयो". 

"ताजे लागि दीस काडका जालॆल चेल्यॆक ताणे सोदून कळ्ळि".

मनांत कॊप आयलो जाल्यारीय भायर दाकोवनातिलें मम्मूय मयींय गेल्लिं.  वच्चे फूडे अम्मान सांगलें "वेस्तॆकय   व्हारडिकॆकय बरप तं घलतलि.  सागटांनीय यॆवंका".  लॆखाल बप्पाय दम्मॆलि तं.  तांका ऊणाव यॆवनातिले लेकान भंगारय दम्मूय दीवनु तानि वॆस्त केलि.  एक मास जावनु व्हारडीकय जालि.  व्हारडीक तानि व्हॊडि करनु तं केलॆलि.  बंधु बांधव सग आयलॆलिं.  तग-तगॆले मनांत दिसलें एकॆकलिं सांगताय.

’बप्पा ना जाल्यारीय तॆ अम्मान कष्ट काण ताका इंजिनीयर केलो.  अनीक तिका तॊ चोयतॊलोवॆ? दॆवा कळता’ म्हॊणु एकलो.

’शॆणय मम्मान इत्ति चोवन कीं चेल्यॆक दिल्या.  उतुलकीं दामॆलियाले पूत आसाय गावांत’ म्हॊणु एकलो सांगता.  तशि मनांत दिसचे मनीष सांगताय. 

उंबरावलॆन व्होरचे वॆळार अशॊकाले अम्मान सुन्नॆक स्नॆहान एक मुद्दि दिलि.  तेदुसा राति अशॊकान लॆखालागि सांगलें "मिगॆले अम्माले बाविस वर्ष कष्ट काळेल फल तं मिगॆलें जीवित.  माका अम्मा म्हळ्यार दॆवु तं.  तूवंय तुगॆले अम्माक दिवंचे वरीच मॊगूय मानूय मिगेले अम्माकय दीवंका". 

हेरदूसाय वासरॆंतूलो कामु सग अम्मानचि केलो.  आतांय दॊन मास जावनूय अम्माचि तं करता.  अम्मा सांगतलि "सानि नवें पुता, संत शिकतलि".  उंबरावलॆन व्हॊरन जावनु, हेरदूसा, मम्मूय मायींय वच्चे वॆळार, लॆखाक लागि उळदून उपदॆशु दीवनु तं गेलॆनि.  ताणे आठॆयलॆल वरीच स्नॆहूय मानूय कायिं तीणे अम्माक दीवप ना म्हॊणु ताका कळता.  क्रमान सग सम जातने म्होणु तॊ समाधान आठयता. 

एकॆक संभवय ऊडगास करनु वाटॆर म्हेळॆले मित्रालागि उलॊवनु घरकडे पावंचानीक, वरं सात जालिं.  आजि अनीक भायर वचाक वॆळु ना.  लॆखा उंचार कूडांत कोपान पळ्य़ा.  ताका दिकून तीणे निमगीलें "आजि वॆळु धावना दिसता"?  "फायि अयतार नवें, भायर वचुं" म्होणु सांगुन तॊ वासरॆंत गेलो.  अम्मा चाया करता आसतलि.

हेरदूसा फल्लें जालें.  अम्माक चांग तापु.  अशॊकान लागि बेसून अम्माक गूळि खावयलि.  कापि करनु दिलि.  "सिनिमाक वचावॆं" म्होणु निमगून लॆखा आयलि.  "आजि नाका, अम्माक ताप आसा नवॆं.  अम्माक एकलीच सॊणु वचा जावन्ना.  तूं वासरॆंत वचुन इतॆंय करि" म्होणु अशॊकान सांगलें. 

"तुमि वचाय पुता, हांव हंगा पडन.  तुमि सिनिमा चॊवन भायर इतॆंय खावन येयाय". अम्मान सांगलें जाल्यारीय अशॊकान कन्नांत व्हेलॆना.  लॆखा कोप्पान एक आटो धोरनु बप्पाथंय गेलि.  ती घरकडे पावलि.  अम्मान निमगीलें "इत्ति धुवॆ? अशॊक आयलॊनावॆ?  अम्मा इत्ति करता?"  धुवॆन संगलें "तुंका चोवंका म्होणु दिसलें, तॆं दिकून आयलि". 

"धुवॆ, सांजे आमि थंगा यॆवंका म्होणु बेसलिं तं.  अन्नाक एक सोयरीक आयल्या.  बप्पाय अन्नूय करनु मम्माथंय गेल्यांय.  जाणयल्यार चेलिये पासुन तानीय सोदितनि न्हवें.  दलाळ मल्ल मम्मान हाळॆलि सोयरीक तं.  बप्पाकय माकाय वर्षं जाताय. आमकां चोवंचाकय कोणॆय जाय नवें.  चेल्लि चंद आसा म्होणु तं आयकिलें.  जातक चॊवंका म्होणु माका ना.  जातकावॆले ग्रहांचे पशि मनांत चांग गूण आशिलि चेलि जाल्यार आमकां चोयतलि.  चोवंचाक चिन्ना जालॆलि, म्हलगड्यांक मान दिवंचि, बामुणाचॆरीय घरकडे आशिल्यांचॆरीय मॊगु आशिलि आनि गुणवंति चेल्लि म्हेळ्यार घरकडे शांतीय समाधानय आसतने.  एक चेलियॆ निमत्ति घर स्वरगु करूकय जातने.  तागेले घरकडच्यांक तीणे मानु दिल्यार तिगॆले घरकडच्यांक तॊवय मान दितलो.  य्हॆं घर तिगॆलें जावनु लेकुचि चांग मन आशिलि सून म्हॆळका म्होणु तं मिगॆलि प्रार्थना". 

लॆखा उटायलि.  "अम्मा, हांव वत्तां" म्होणु सांगून भायर देवलि.  चाय पीवनु वच्चूं म्होणु अम्मान सांगलें कायं तीणे आयकिलॆना.  ती लागिचे डॊक्टराले क्लिनिकांत चॊणु मायिंक दिवंचाक गुळियॊय काणघॆवन घरकडे पावलि.  वासरयांत वोचून चांग तीन खोल्ले काप्पीय घॆवनु अम्मालागि आयलॆले लॆखाक दिकून, अशोक हाताक कुटूक वीणु चोयलो.  सोपनवॆ देवा? कीं सत्य? तेगानीय एकॆक खोल्लो कापि केल्लि, लागीचि बेसून पिल्लिं.  कापि हूनि जाल्यारीय, मन शॆळ जाताने. 

सांजे लॆखाले अम्म-बप्पा आयलिं.  लागिचे आयतारा चेलियॆक चोवंचाक वचाक अशॊकानय लॆखानय यॆवंका म्होणु सांगून गेलिं.

दुशॆरे अयतारा अशॊक, लॆखा, तिगॆल अम्मा-बप्पा आनि आनु करनु चेलियॆक चोवंचाक गेलिं.  मल्ल मम्मान व्हेलॆले घरकडे वचानीक तं, तॆं अशॊकाले मम्मालें घर तं म्हॊण तांका मनांत जाल्यां.  अशॊक प्रथम जावन तं मम्माथंय वत्ता.  चेल्यॆकय चॊवन वर्तमानय उलॊवन सगटंय उटायलिं.  चेल्लि चोवंचाक चिन्ना.  लॆखा तोंडारि तृप्ति ना.  "तुगॆल अभिप्राय इत्तिगॊ"? अम्मान धुवॆलागि लोवूच निमगीलें.  लॆखा उटायलि.  मम्माचॆय मय्यॆंचय लागि गेल्लि.  तीणे सांगलें "व्हारडीकॆ हेरदूसा पोरतून वच्चे वॆळार, माका तुमि उपदॆश दिलॊलो, मिगॆलॆंय बमुणालॆंय कयरें हांवे चोयल्यार पूरो म्हॊणु तं.  तावळि माका तॆं व्हय म्होणु दिसलें.  गेले आयतारा मिगॆल अम्मान, मिजेलागि अम्माले सुन्नॆ पासुन आशिलो अम्मालो संकल्पु सांगचानीक माका मिजॆरीच निंदा दिसलि". 

"ऎक चेरडाक व्हॊड करूक, अम्मान काडका जालॆलीय बप्पान काडका जालॆलीय व्होड्डीयो, एकलीच काणु पुताक चांग जीवित दिलॆले तॆ अम्माक हांवे कशि चॊवंका? मम्माले भयणीले लागि कशि करका म्हॊणु सांगून दिलॆलिं तुमि, तुमगॆले धुवॆक इत्ति शिकॊवन पेटॆयतनि.  उषा अन्नाक सजतलि.  ती अमगॆले घर तिगॆले घर जावन लेकितलिवॆ?" मम्मूय मयींय जाप नातिलें राबीलिं.  अशॊकाक मनांत तृप्ति जालि.                  

स्नॆह.. वर्षकाळाकय..

यशोदक्‍कान बामणालागि निमगीले "चाय हाडवॆ"? नंद माम उलॊवनातिले कदलारि बेसलो.  घूवनु एक चोयलो.  कायिं उलॆयलॊना.  यशॊदक्‍कान भितर वोचून चाय हाण दिल्लि.  ’पीवो’, तीणे मनांत आठयलें.

वर्ष साठ चिलवाण जालिं, तॆ हथाक धॊरनु यॆ घरांतु चॊणु.  तॆ कालाक एळत-पेळतांतु चोवंचाक पाणा, उलोवंचाक पाणा. घरचे मलघडॆले दॊळे तिजॆर तं आसतले.  तानि भोगिले कष्ट खलचे पीडीनय भोगुका नवॆं?

यशॊदक्‍कालें मन तॆ काळाक पवलें.  लागि घरकडे, नवे सुनॆन आयल्यार थंगाचि तं सेजारयाले कान. झगडे, झूज जाता जल्यार आयकूक रसपति आसतलि? सुनॆन इतॆयं केल्यार नवॆं तिगॆले अम्मा-बप्पाक परॆन सांगून सॊवयात.

तॆ काळाचो संस्कार तशि तं आशिलो.  यॆ घरकडे तशि जालॆना.  दोनीय हतान ताळीयो वाजलॆर नवें सोवदु जातलो.  कॊरन पूरो जावंचानीक ताणि राबयलें.  बामुणलिं भावण्ड मिगॆलींय भावण्ड.  अम्मा-बप्पा मिगॆलिंय अम्मा-बप्पा.  तांगलिं संतृप्तॆंक जावन माका कोप्पीलो म्हॊणूय, एक वॆळार एक मरळो म्हॊणूय, माका विरॊध ना म्होण हांवंचि सांगले आसा.  तॆं मनांत माका मिगॆले जग जावंका.  मागिर चेरडुंव जालिं, तांका व्हॊड कॊरूक आशिलें विचारान कयरिं एळत-पेळतांत सांगतलिं.  खॆळु हासांत कोणाक मन गेलेना.

स्नेहान बामुणालिं दॊनि उत्‍तर आयकूक आशा आसा.  म्हॊण कोप्‍पूय ना.  आतां हांव एक ’चाय हाडवॆं?’ म्हॊण निमगिल्यार जाय जल्यार ’जाय’, नाका जल्यार ’नाका’ म्हॊण स्नॆहान एक उत्‍तर सांगल्यार इत्ति पॊण वत्‍ता.  माकाय वरष जालिं.  चेरडुपणार कॊप आयल्यार जीरॆयतानि.  आतां माकाय दुख, कॊप सग येता.  इति निमगल्यारीय निमगिल्या जाप न्हयिं सांगप.  यशॊदक्‍का वसरेंत गेल्लि. 

संजे सुनॆन मयिंचेलागि सांगलें ’बप्पा चोवंकूक वता जल्यार, फायक रवंदयॆक इतॆंय हाडका म्हॊण सांगुका’.  यशॊदक्‍का फिदरांत गेल्लि. 

"भायर वतलवॆ?"  "हां, व्हय वतॊलो.  इति जाय?"  फायक रवंदयॆ इतॆंय हाडका.  देवळांत वतल जल्यार हांवय यॆन".

"हांव आजि देवळांत वचना". 

अशि सांगतलो म्हॊण कोळूंचि तं यशॊदक्‍कान निमगीलें.  तिका दिसलें.  हांवे लागि वचें फूडॆचि ईष्ट ना.  यशोदक्‍काचे तोण्डार दुख भरलें.

नंदमम्माक तॆं मनांत जालें. ’छी’ उतुलें काळ जावन आशिलिं सवयं आतांय येता.  तीवय मनीष नयंवॆ?  जीवितांत चेरडुप्रायॆर सुख भोगिलॆना.  एक काळें उत्‍तर सरी ती उलॆयलॆना. आतां धूवय पुतय संतॊषार राबताय.  हांव आतांय परणॊचि.

चोवंकून येवंचे वॆळार गोसाळॆंय, पड्‍डळंय, मिट्कॆसांगय काण घेतलि.  फुल्ला अंगडींत चॊण दॊनि हत्‍तीं मोगरॆंय काण घेतलें.

बयलॆ उळदून चीरि हतांत दिल्लि.  मोगरॆ पटळीय दिल्लि.  फांय सकाळिं देवळांत वोचुं, तवळि माळनु यॊ. 

नतुरं आयलिं.  ’अब्बॊ’, तणि उळदीलो.  नंद माम चॊयना.  ’अब्बॊ हांव उळदीलें आयकीलॆनावें?’  दॊनि मिनिट गेलिं. यशोदक्‍काय चोयता.  सगटंय अब्बॊ तोण्डाकय चोयताय दिकुन अब्बॊन निमगीलें.  ’तुमि इतयिं सांगिलवॆं?’ नतुरं दॊगयं दॊनीयतंतूय राबलिं.  आमि अब्बॊक उतुल फंता उळदीलो?’
’आतां माका आयकूक यॆनारॆ पुता, वरष जालिं नवें.’ 

यशोदक्‍काले मन दुकलें.  यॆं मिजेलागि पुणॆय, सांगूक पाणा आशिलेवॆं? निमगील्यार उलोवनतिलें बेसल्यार माकाय मन दुकप आसा. हाडीत थकून हांव दुडुवान, रुपान खल्लाक तं म्हॊण माकाचि कळता. त्या खातीर, हांव इत्याक लायक नयिं म्हॊण माका दिसप आसा. तॆ विचरान तं माका तशि सग दिसता जावयत.  सगटंय सग कयरॆंतूंय उंचार आसुन्‍ना.  वरष जालिं दिकून मिजे नंकारीय कॊप येता.  यशॊदक्कान मन शांत केल्लें.  एक दीसा कारारि येवंचे वेळार चेरडुवानि निमगिल्याक, वेगळीचि जाप तं येता. 

"खतयं पवलिं अब्बॊ?" चेरडुंव निमगिताय?  "संजे पवंतनिरॆ," म्हॊण आबु सांगता.  चेरडूंव हासताय.  आबु खॆळ सांगता म्होण तानि आठॆयलें.  आशि एदींच कयरिं यशॊदक्‍का मनांत आयलिं. 

हेरदूसा सकाळिं, नंद मम्मूय यशोदक्‍काय देवळांत गेल्लिं.  भक्‍तीन चेरडुवांक चांग जावंका म्हॊण पांय पॊण राबलिं.  तंका मनांत तृप्ति दिसलि.  यशॊदक्‍का, पांय पॊण राबल्या भरशि, मनांत चिंता येता.  आजि पर्यंत भायर दाकोवंचे ईष्ट ना आशिलें.  अणी पोरतूक जावन्‍ना.  अणिकय अमका तॆंचि पूरॊ.  चड सरळें ऊणे वरळें.  ’चेरडुवांक चड कष्ट दीवनतिलें, माका तुंवे फूडे वॊरका,’ म्हळॆलि प्रार्थना तिज्जे मनांत भरळि. 

फटीर हात पोडचानीक, चिंतॆंत थकून भायर आयलि.  नंद माम हसून राबला.  ’घरकडे वोचुका नाकावॆ?’  दोगयं घरकडे पवलिं. अनिकय अमगॆले ’वारधक्य दांपत्यांत’, मनाचे एकमळि मात्र पूरॊ.  ताजे माधुर्य एक वगळॆंचि.  यशोदक्‍काचे तोण्डार एक सनूचि हास फुटॊलो.       

मनांत एक भायर एक

पुताल व्हरडिकॆ वॆस्त जाले उपरांत राम मम्माथयं लागी घरकडचे बयलान दिसपडतें येवंचाक आरांबीलें. "चेलि कशि मयें? तॆ वटराचो चेल्लीयो स्वल्प जूनि म्हॊण तं अयकूक पडता" एकलॆन निमगीलें.
मायिं: "तुंचे लागि कॊण सांगलें?"
"मिगॆले मम्माले घरालागि आशिले चेल्लॆन थांगा थाकून व्हरडीक केल्या". 
दुशॆरि: "हांवय आयकलें आसा मयॆं". 
मायिं: "आमि चांग जल्यार तीवय चांग जावन तं आसतलि". 
तिसरि: "आमि फूडे जाणयलॆना इत्याक म्हॊण सांगूक नज्ज नवॆं, तॆं दिकुन सांगलें". 

शिकवण ऊणे जल्यारीय पक्व मन तं मंयॆने.

चोवति: "सांगल्यार मनां जायना जल्यार भोगिनाफडॆन कळतने".

मंयॆन सांगलें. "मिगॆल घरकडे कॊण अयल्यारीय अमचे वरीचि तं आसतलि". 

"अमका चॊवयां" वच्चे वॆळार आशि सांगूकय तीं विसरलॆनाय.

मंयॆले मनांत एक भीति आयलि.  तीणे आठयलें ’हांवे तिका जावंका जालॆने स्वातंत्र्य दितनि.  तांगॆले एकमळी भेतूक हांव वोचुना.  तांका दिसलें तीं कॊरॊय.  चांग जल्यार सागटांक चांग.  पुतालो संतॊष तं माका व्हॊड.  सुनॆन इति सांगल्यारीय हांव कायिं उलॊवन्‍ना’.

चेलियॆले घरकडेय तॆंचि तं चवंकताने.  तिगॆले कॊळॆजांतूलिं मित्र सांगतचि आसतनि "अगॊ, परणो काळु नयं आतां.  तुगॆल बामणाक तांगॆले वाटॆन वचाक तूंवे दीवनीयें.  काम कोरचि चॆडुं जावन नयिं तूं थांगा वत्‍ता.  तुगॆल बामणाक चांग काम आसा" आशि सग तीं तिजे कान खताय.  ती कांय उलॆयलॆना.

तीणॆय आठॆयलें, ’मिगॆल व्हरडीक जावन लागीचि मिगॆले मालगडे भावाकय व्हरडीक कॊरन हाडतनि.  मिगॆल अम्मा-बप्पाक तीणे कशि चोवंका म्हॊण आग्रह माका आसा जल्यार, तशीचि तं यॆ अम्मा-बप्पालागि हावयं कॊरका.  मिगॆल कुडुंबाचि एकमळि तं माकाय व्हॊडि.  मांयन इतॆंय सांगल्यार माकाय सम दिसतनेवॆं म्हॊण कळना.  हांवे मयिंचे लागि एक काळें उतर उलोवन्‍ना.  तॆं मिगॆल मनाक हांव शिकयता.  

व्हरडीक जालि.  तिका मुर्थमलि हळ्ळि, व्हरडीकॆक आयलॆलिं एदींचि बन्धुजन गेलॆना आशिलिं.  अम्माक जवंचे उतूल उपदॆश दीवन तं गॆल्यांय.  सुन्‍नॆकय कॊळनातिलें इतॆंचि सांगून दीवंका नवॆं.

सकाळींच उटावन वासरॆंत कायं ती गेलॆना.  मांवु आंगडींतूय बामुण कामाकय दॆरु शिकूकय गेल्यार, मायीयं सुन्‍नय मात्र तं आसतनि. मागिर तं तांगॆलें नाण, खाण, सग चवंकतने.  अयदन घसूक अनीक कॊयर काडूक एक चॆडुं आसा.  फतरीर धड्डावन उंबॊळना फडॆन वस्त्र पिंजता.  तॆ खातिर मांयन वस्त्र कायं तिजॆलागि दीवप ना. 

सून, तिगॆलय बामुणालय वस्त्र उंबुळूक घॆवन गेलि.  मयंचे मनांत दिसलें ’सुनॆन आयल्यार सग कयर्यांतूंय सहाय आसतॊलो म्होण लेकिल्लें व्यर्थ’. 

सुन्‍नेले मनांत दिसलें ’मिगॆलंय बामुणालंय मात्र घॆवन गेलॆलें, मायंक सम जालॆना म्हॊण दिसता.  हांवे आतां सागटांलय घॆवन गेल्यार, तॆं मिजे जीवार येतने, चॊवयां’.  सकाळि न्हाण जावन सून वासरॆंत गेल्लि.  एक वटॆंत खाण कळ्ळें, खवंचाकय आरांबीलें. 

’ती दोन वटेंत खाण काण एक माकाय दितलि म्हॊण हांव आशॆलि’ उलॊवनातिलें मांयनय वटॆंत खाण काण खवंचाक आरांबीलें.  ’अगॊ तूं उतुलि जूनिवॆ’ म्हॊण मनांत लेकून मायिं तिका चॊवन हासिलि.  "तुका कायिं वाडकावॆ?" मांयन निमगीलें. 

सुन्‍नॆक तॆं चांग म्हॊण दिसलॆना.  ’हॊ चांगि म्होण माका दिसोवंचाक जायत तशि निमगीता’.  खाण जालें.  ती तिगॆले कूडांत वोचुन ’वीकिलि’ वाचूक लागलि.  इतॆंय कॊरूक आसावॆ म्हॊण सरि निमगिलॆना. 

’सनपण नवें, मन पक्व जाता तशीचि ती चांग जातलि.  सेजारयांक संतॊष दीवंका नाका.  ती नातिले वॆळार हांव केल्‍लॆनावें? बामणान आयल्यार ती ताजे लगीचि तं आसतलि.  तांगॆले एकमळींत फूटि घालूक हांव वोचुन्‍ना.  आमि ताजे करॆन हाताक धॊरन तिका घरांत चडयलॆलि, दोगानीय कॊरन संतॊषान दीस काडूक तं.  उतुलीचि उंचार गेल्यारीय दॆवुन खल्लाक यॆवंका.  अनुभवांत  ती शिकतलि’. 

सेजारचॆंक कायं म्हॆळॆना.  काम जावन वच्चे चेडुवांक धॊरन राबॊवन निमगितनि, चार दीस वचानीक तीं राम मम्माथयं पवलिं.  "इति करता मयॆं?"  मंयॆन आठयलें ’तुमगॆले दंद कांय मिजेलागि वॆचु ना’. 

"जालेवॆं मयॆं काम सग?  यॆवंका म्हॊण आठयताय, जायना". 

"काम जालेंगॊ, आतां माका सहाय कॊरुक प्रॆमाय आसा नवॆं?" 

"प्रॆमा खतंय गेलि मंयॆं?" 

"तिका एक घडियॆक पड म्हॊण सांगून तिका हांवे पेटॆयल्या. अणि संजॆचे काम आसानवॆं".

"कशि मंयॆं सून"? 

"माका दॆवान सोदून दिलॆलि बल्लाव जातलवॆ?  धुवॆन चोवंचे वरीचि तं ती माका चोयता".

"दीस वत्‍ता-वत्‍ताचि कळतने मंयॆं".

"माका इति कॊळुक?  मिगॆल धुवॆ पाशि सानि तं ती.  यॆवन चार दीस तं जल्याय.  माका ती धूव जावन तं दिसता".

"जल्यार आमि वताय मयॆं" तांका मनांत सवंकि जालॆना.  कमलक्काक मनांत हास आयलो.  सून दॊळे धंपून पळ्ळि जल्यारीय कान वकतें नवॆं. 

सून भितॆर पॊण यॆं साग आयकतालि तं.  ’मांयन मिजे पासून एक बल्लाव उत्‍तर सरी सांगलेना’.  तिका मनांत दुख दिसलें.  ’मिगॆलें आवश्य तांका असुचे पशि तांचे आवश्य माका आसा.  अशि कर तशि कर म्हॊण सांगुन दिवंचि मिगॆल मित्रं, माका कांय सहाय करतनिवॆं?  माका चेरडुंव जाल्यारीय तीं तं माका सहायाक आसतनि’. 

पुताकय तिगेले मन चांग म्हॊण दिसलॆना आशिलें तं.  ’मिगॆल अम्मा नवें, तिका चांग कॊरन कडतलि’. ताणॆय समाधान आठयलें.

दीस गेल्ले. ती अम्माल मॊगा सून जालि.  अम्मा, तिकाय आतां अम्मा तं.  अम्माक दिसलें.  ’हांवे यॆक उत्‍तर सेजारयांलागि सांगले जल्यार, आजि मिगॆले मॊल वतने आशिलें.  आतां मास धा जाले, मनांत खुशि आसा’. 

तीणे मयंचेलागि वोचून भय्यान सांगलें "माका यॆ पावटि चड दीस वताय, इति म्हॊण कळना". 

"तूं भीवंनाका धूवॆ?"  मायन तिका पोटॊवन धरळि.  "अमगॆले कुडुंबार एक चेरडुं जवंचाक वत्‍ता तं.  मिगॆले घरकडे मिजे उपरांत मिजे स्थानार राबुका जल्लॆलि नवें तूं.  आमका घॆवन भोवंचाक, खॆळोवंचाक एक चेरडुं जवंचा वत्‍ता" तीणे सुन्‍नॆक लागि कळ्ळि.  तिगॆले निडळार एकि उम्मा दिल्लि.  कमलक्‍का यॆ संतॊषा वंटॊ राम मम्माक दिवंचाक गेल्लि.

सुन्‍नॆन आठयलें ’मिगॆल मनांत दिसुचें हांवे व्होड्डान सांगलें जल्यार इति अनर्थ जातने आशिलें.  दॆवान राकलि.  यी खुशि माका मेळतलें आशिलवॆं?’

विकून गेलो

रामनायक मम्माले घरकडे टी वी मुखारि बेसूनु श्यामाय सीमाय सीरियल चोयताय.  सीमान चानल पोरतुचानीक न्यूस सांगताय.  टी वींतु दाकयलॆले फॊटो दिकून तंगॆले दॊळे भायिर अयले.  सुधीराले फॊटॊवे तॆं, ताजे खाल ६.५ कॊटि रुपया बोरॊवनु  "Sold OuT"  म्हॊणु बरयलां. तानी अठेयलें ’इतियॆं, सुधीर नवॆं तॊ? ताका कशि विकिल्या?’.  तंका सनूचि हासु अयलो. तानि आठॆयले तॊ कसलकीं झगडॆंतु पोळो म्हॊणु.  तानि तंगॆले अम्माक अपयलि अनीक दाकयलें. टी वींतु तॆंचि तॆंचि दकयतायि. तांका कायिं मनांतु जायना.  न्यूस सगळें अयकुचानीक तांका मनांतु जालें. सुधीराक  IPL खॆळूक ६.५ कॊटि रुपया मेळतलो खयिं. ’मिजे दॆवा, इतियॆं हांव अयकता’?

श्यामालॆय सीमालॆय अम्मान आठॆयलें. ’सुधीराक दॆवान रजयोग तं रचील्या. तॊ हांवे पुसूक चोयल्यारि वोतॊलवॆ?  माका हंगा व्हरडीक कॊरनु हळॆले वॆळारि सुधीराक पांच तं वर्ष.  तागॆलि वोळ्ळम्मा तं ताका चोयतालि. ताणे जावन्य ऎक वर्ष जवंचानीक तागॆलि अम्मा दॆवाले गेलि.  हांवे यॆवनु एक वर्ष भितॆर मायिं गेलि.  सुधीराक लायक कॊरनु चॊवंका म्हॊणु मांयिन सांगले तं. जन्मारि थाकून सांगिलें अयकुचो स्वभाव माका ना.  मिगॆलिं चेर्डूवं आतां माकाय लेकिनाय.

ताका कशीचि धवंडायल्यारि ताका मॆळकाजालॊलो वण्टो लगॆन मिगॆले पुत्‍ताक मेळतॊलो नवॆ म्हॊणु तं हांवे तॆं सग केलॆलें.  ताका दिकल्यारि सायना आशिले माका.  ताका हांवे उपाशि घलॊलो आसा, भॊरनु मरलॊलो आसा. मॊगान एक उतर हांवे ताजे लागि सांगलॆना.  हांव कोरचें दिकून मिगॆलिं चेरडूवंय सुधीरा लागि कायिं मोग दाकयनायिं आशिलिं.

तॆं सग घूवनु मिगॆले चेरडुवांक लगलें.  मिगॆलि एकि धूव श्यामा धावॆंतु शिकवण जावनु बेसल्या. कॊळॆजांतु सॊडूक वाट ना.  दुसॆरि धावॆंतु पवलि.  कशि शिकवप? मिगॆले पुताक गवंचे ’लोकटो-उसळे’ चेरडूवं जावनु मॆळनु झगडे कॊरूक वॆळ नोपूरो.  मिगॆले बमुणाले बप्‍पाक चार परमयि दोन गद्दॆय आशिले.  तंतु थाकून अवंक जाय जालॆले दुड्ड मेळताले.  मकाय व्होळो पूतु तं. मगीरि दॊन चेल्‍लीयो.

मिगॆलि व्होडकयो दाकोवंचाक, सांगले सग घॆवनु दीवनु मिगॆलो बम्मूणु हरवॊलो.  ऎक अंगडींतु लॆक बॊरॊवंचे काम तं मिगॆले बमुणाक आशिलें. इति मेळ्यारीय पावनतिलॆं मिगॆलो स्वभाव कारण तं अम्मि अशि जल्यांय.  आतां माका मनांतु जाता किं, यॆ कुटुंब नाश जवंचाक कारण हांव तं म्हॊणु.  मायंन वोचून जावनु हांवे व्होळे बयलॆले पुतु सुधीराक घरकडे थाकून धवंडायलो.  हांव सांगले सग काणघॆवनु दिवंचाक दुड्ड ना जवंचानीक मिगॆलो बमूणु मन दुकून एक दिस दॆवनु गेलो. मगीरि दिकलॊना.  एक अंगडींतु लॆक बॊरोवंचांतु थाकून इति पगार मॆळूक? मगीरि एदॆंचि भात अनीक नारळ परमंतु थाकून मेळताले. तजान कशीचि पुणॆय घर धवंतालें. हांव तॆं कायिं चॊयना आशिलि.  आतां अंगडींतु थाखून मेळचो पगारूय ना. मिगॆले पुत्‍तान निवंगिल्यर दिवंचाक मिजेलागि दुड्डूय नाय.  आज सुधीर क्रिकॆट खॆळनु कॊटिपति जालो.  ताणे दुड्ड निवंगूनु बाधा कायिं दीवप ना आशिलें. 

सान थाकून सुधीराक खॆळांतु मन आशिलें. पिड्डे पॊंद काणु बाट कॊरनु, बोण्डो गॆंद कॊरनूय खेळतॊलो. आतां माका मनांतु जाता.  हांवे ताका केदनाय सॊवनाफडॆन तगॆलो मनांतूलो कॊप ऊणे कॊरूक जायत तॊ ताशि करतालो.  

शाळॆंतु थाकून आयल्यारि टि वी सीरियल चॊवप तं चेलियांलो काम.  अम्माक इतॆयिं सहाय कॊरयां म्होणु तांका दिसना’.  यॆं सग आठॊवनु ती मन दुकून बेसलि.

सुधीरालो मामु टी वी मुखार बेसून न्यूस चोयतचि तं आशिलो.  सुधीरालें मॊल चॊणूचि वता.  ५०,००० थकून आरांबून ६.५ कॊटि रुपया पवलो. 

सुधीरूय तागेले मित्रंय कॊरनु ऎक मित्राले घरकडे टी वी चॊवनु बेसलिं.  कॊण खंचे टीमांतु वता, अनीक कोणेय ताका कडतायवॆ सग म्हॊणु चोयताय. व्हॊद व्हॊड खॆळकार भॊरनु जाण कॊणे काणतिलें भायिर गेलिं.  भारताचो परणो क्याप्टन गांगुलीक सरि कॊण कळॆनाय.  ’अनीक माका कॊण काडूक दॆवा’, सुधीरालें हर्दें धड-धड जाता.  तागॆलें नांव येवुंचानीक तॊ दॊळे धंपून बेसलो. ताका टीवींतु चोवंचाक जायना.  ५०,००० आरांबून तगॆलें मॊल ऊंच ऊंच वचाक आरांबीलें. उंचार वता थकित तागॆले मित्र ताळीयो वजूकय. ६.५ कॊटि रुपय जवंचानीक तानि दाकयलें ’विकून गेलो’ म्हॊणु.  तागॆलिं मित्र खुशीन इति कॊरका म्हॊणू कॊळनातिलॆं ’डान्स’ करताय. ताणे दॊळे धंपून दॆवाक प्रणाम केलें.

सुधीराले मम्‍माक इति सांगका म्हॊणु कळना.  हथूय धावना, पयूय धावना.  मम्मान आठॆयलें ’सान असतन तगॆले कष्ट दिकून ताका हंगा हळॊलो तं.  आतां तॊ खतयिं पवलो?’  तवळीचि तगॆलें मोबैल वजलें.  सुधीर तं "मम्मा, मम्मान न्यूस दिकीलवॆं? सग मम्मालो आशिर्वादूय अनुग्रहूय तं". मम्माक ताळो भरलो. उलॊवंचाक जायना.  "दॆवु तुका बरॆं कॊरो पुता" कॊरनु मम्मान फॊण खाल दवरलें. मम्मान आठयलें ’आतां मिगॆलि भयणि आशिल जल्यारि, इति खुश जातलि आशलि?’

सुधीराले मनांतु परणे कार्य सग सिनिमा वरीचि अयलें. ’मम्मान माका तॆ राक्षसीले हथांतु थाकून हंगा हाणु शिकवणॆकय भर्शि क्रिकॆट कॊचिंगांकय घलो दिकून हांव आज हंगा पावलो. मिगॆले घरकडॆचि तं हांव आशिलो जल्यारि आतां इति कोरतॊनो आशिलो? आठोवंचाक जायना.  मौशॆन माका दिलॆले कष्टाक, थंगाचि रबिलो जल्यार हांव कोणाकय दिम्शि मरतॊलो आशिलो. तुतूलि तं आशिलि मिगॆलि मनांतूलि दूकि.  मम्माले घरकडे एवुंचानीक तं मनांतु खुशि इति म्हॊणु माका मनांतु जल्यां. मम्माले घराचे लगि एक ग्रौण्ड आसा. थंगा क्रिकॆट माच चवंकप आसा.  हांव तॆं चोवनु रबतॊलो.  मम्माक मिगेलि क्रिकेटांतूलि वासना मनांतु जालि दिकून माका क्रिकॆट अकाडमींतु भर्ति केलि.  हांव कॊळॆज टीमांतूय स्टॆट टीमांतूय खेळॊ.  गेले वर्षा आठ  IPL खॆळांतु खॆळूकय जालें. तंतु हांव ऎक सेन्चुरि अनीक चार वॆळा ५० पशी चड रण कळॆलें तं. इतॆंय जावो, आतां मिगॆलें सपन पूरा जालें. जीवित सग काम केल्यारीय उतुलॊ दुड्डु कशि मॆळूक?’   

सुधीराक बप्पालो विचार आयलो.  बप्पा खंतय आसा म्हॊणु कळना.  गेले महिनॆंतु लगीचे घरकडचिं हरिद्वारांतु गेलॆलिं.  तन्‍नि बप्पाक थंगा मठांतु दिकिलो खयिं.  थंगा गायंक चॊवनु थंगाचि जेवणयि सग कॊरनु रबता म्हॊणु तीं सांगतालिं.  बप्पालिं कार्य आठॊवनु ताका मनांतु व्हॊडि दूकि दिसलि.

१५ दीस जावनु सुधीर मम्माथंय पवलो.  ताणे सांगले "मम्मा, हंवे मुंबै एक फ़्लाट घेतले आसा.  सान थाकून मिगॆले मनांतु दॆवु जावनु लेकुचो तॆंडुळ्करूय मुंबै नवॆं रबता.  तॆं दिकून हांवे थंगाचि घर काडयां म्हॊणु दवरलें.  मम्मान आतां मिजे लागि यॆवंका.  अवंका वोचून बप्पाक अपॊवनु हाडका.  मिगॆले फ़्लाटांतु बप्पाक ऎक चांग जीवित दीवंका म्हॊणु तं मिगॆलि आशा". मम्माक संतॊष जालो. मम्मूय भच्चॊय कॊरनु हरिद्वाराक पवलिं.  पुताक दिकून बप्पाले दॊळे भरले.  पुतान सांगले "बप्पाले अनुग्रहानय दैवाले दयॆनय तं माका यॆं भाग्य म्हेळॆलें".  "कसले भाग्य रॆ?"
"बप्पा, दॊन वर्षांक क्रिकेट खेळ्यारि माका ६.५ कॊटि रुपय मेळतॊलो. तॆं नंतना माका कामूय आसा.  अनीक मिगॆलो बप्पा माका जाय, बप्पान मिजेलगि यॆवनु मिगॆले घरकडे रबुका. मौशॆकय चेरडुवांकय जावंका जलॆले दुड्डय हांव दीन". 

"अरॆ, हांवे तुक इति चांग केलॆलें आसा पुता?  हांव हंगाचि पॊणु दीस काडीन.  मगीर तुगॆले मौशॆक इत्याक कीं दुड्डु दीवंका?  ती दुसॆरि तुगेले दुड्डु उप्पून काडूक वाट चोयतलि".

"मौशॆन केलॆलें मौशि भोगो. तीणे माका थंगा थाकून धवंडायलो दिकून नवॆं हांव आतां अशि आसा. आतां माका काम आसा.  क्रिकेटांतु नांव आसा.  बप्पा भायर सर. मुंबै वच्चां".  सुधीराले मम्मानय रामनायक मम्माक पुतालग्गि वोचून रबूक सांगलें. सुधीरूय मम्मूय कॊरनु रामनायक मम्माक मुंबै घरकडे हळो.  ताणे बप्पा लगि सांगलें "बप्पा, अनीक हांव वोचून मौशॆकय चेरडूवांकय दिकून येतां". 

"इत्याक रॆ पुता तूं तॆं सग मत्तॆरि कडता?"

"तीवंय मिगॆलिं भवंड नवॆं? हांव तंका जाय जलॊलो सहाय करतॊलो बप्पा.  मगीरि तंगॆले व्हरडीकॆक इति कॊरयात जल्यार कोरतॊलों.  धकूल भावूय इतॆयं काम कॊरूक मुखार अयल्यार ताका दुड्डु दीवनु हांव सहाय कोरतॊलों". 

"इति चांग मन रॆ पुत्‍ता तुगॆलें. तुगॆलि अम्माय तशीचि तं आशिलि".

"बप्पाक हांवे तंचेलागि पेटॊवना.  बप्पान थंगा गेल्यारि तीं दुसॆरि बळ कॊरनु मिगॆलो दुड्डू सग उपून काडूक वाट घलतलिं.  तॆं नाका.  लगीचि माका व्हरडीक कॊरका म्हॊणु आसा. हांवे एक चेलियॆक दिकलि आसा.  व्हॊड कष्ट कडचे घरकडचि तं ती.  तिगॆले घर्कडचॆंकय मिगॆलो सहाय जावंका जतलें".

"जावोरॆ पुत्‍ता. तुजान एक कुटुंब लगॆन चांग जाता जल्यारि तॆंचि तं पुत्‍ता चांग".  बप्पाले दॊळे भरले.

ऎक दीस सुधीरालि धकटि अम्मा घर्कडे बेसूनु इतिकीं सग आठॆयतालि.  ’चेल्लीयो वडताय.  पुत्‍ताक कायिं कॊरका म्हॊणु ना.  इति करप? हांवे तॆ सान चेरडालागि केलॆलें धा गूणि माका मेळता.  मिगॆलि करणि सहन जावनतिलॆं बम्मूणूय दॆवनु गेलो’. 

जेगलॆरि वण्णांचो सोवदु अयकून ती चोयलि.  अयलॊलो  मनीषु तिकाचि चोयता. ताका दिसलें ’मौशॆक परणि व्होडकयो कायिं ना’. तिका मनांतु जालॆना. तीणे निवंगीलें "कॊण?"

"मौशि माका वळकिलनावॆ? हांव सुधीर तं. मौशेकूणीय भवडांकूणीय वस्त्र घॆवनु अयलॊलो तं.  धा सासु रुपयाय आसा.  भयणियांक मनिषा प्रमाणि पेटॊवंचाक आशिले दुड्ड हांव दीन.  चेल्लॆंक मौशॆन सोदून काडका.  मगीरि भावाक शिकवण ना.  मौशीय तॊवय कॊरनु ’कॆटरिंग’ ना जल्यरि कसलॆंय काम कोरूक ऎक फंता हांव दुड्ड दीन.  मगीरि तुम्मि तॆं मुखार वॊरका.  भयणयांकय भावाकय मनांतु एदॊचि मॊग घालनु दीवनु तंगॆलो वायिट स्वभाव चांग कॊरनु मौशीय पुतूय कॊरनु चिंतन कॊरनु माका जाणॆयाय.  हंव मिगॆलें अड्रस दीन. बरप घल्यार पूरो".

मौशॆन निवंगीलें "बप्पा खथयिं आसा म्हॊणु कळतवॆ पुता?"

"कळनामू मौशॆ.  तॆं कळतने मौशॆक नवॆं. हांव यॆं संगूकय, यि पॆट तुंका हाणु दिवंचाकय तं अयलॊलो. हांव वता". 

"ऎक चाय सरि पीवनातिलॆं वतवॆ?"

"मिगॆलें फ़्लायट वतलें मौशॆ". अड्रस एक कगतारि बॊरॊवनु सुधीर देवनु गेलो.

रॊंग नंबर

सुचित्रा खटळ्यारि पॊणु एक उपन्यास वचितालि तं. फॊण वाजता. ती लगि वोचून चोयलि. वळकीचाले नंबर नयिं. कॊण म्हॊणु कळ्‍ना. वॆळु वोचूनतिले एदॆ चेल्ले आसाय. चेलियांक फॊण कॊरनु साक्‍कर मारूक चोयतले.

तीणे कॊळॆजांतु शिकचे वॆळारि, कॊळॆजांतु मिमिक्रि दाकवप आशिलें. तीणे फॊण काणु रस्पतीक ऎक "हलॊ" केलें. मध्यप्रायॆचे बयिलॆले सोवदारि तं तीणे उलॆयलॆलें.

"हलॊ, हांव विनीत पै" ऎक मध्यप्रायॆचे ददुलॆन जाप दिलि.

"इति कयिरें?" तीणे निवंगीलें.

"तुंका ऎकि धूव आसा म्हॊणु अयकीलें, मिगॆले पुत्‍ताक चोयल्यारि लायक म्हॊणु दिसलें" ताणे सांगले.

"कयरें चांग. तिका थोगडे डिमांड सग आसा".

"इति सगकीं तिका जावंका?"

"तिका काम आसा. तॊ काम सॊडूक तिका जावना. जीवितांतु तिगॆले उतराकय मॊल जाय. तिजॆरि चांग मॊगु जावंका. न्याय जावनु इतॆयिं कॊरूक आशिले स्वातंत्र्ययि तिका जाय खयिं".

"तॆं सग मयॆंक कशि कळता?"

"हांवे पयरि तिजेलगि व्हरडिकॆचें कयरिं म्हॊणचानीक तिणे मिजेलगि तिगॆलिं डिमांड्स पूरा सांगलें. तॆ धैर्यारि तं हांव सग सांगता. पोर्णो काळ नयिं नवॆं, चेलियांकयि सग असतने नवॆं तांगॆले जीवितापसून एकॆक सपन. तॆं चांग जाले मयॆं. अनीक इतॆयिं सांगूक आसावॆ?"

"तुगॆले अम्मा-बप्पाक ती धुवॆसमान चोयतलि. तिका एलतांतूयि तॊ मॊगु मॆळका".

"तीणे दिवंचे तिका मेळतने मयॆं. हांव तगॆले डिमांडस सग इति म्हॊणु सोदून सांगन. फाय यॆचि वॆळारि जाणॆयन. जावो दवरता".

हेरदूसा तॆचि वॆळारि तगॆले फॊण अयलें. तगॆले बप्पालें फॊण तं. तीणे दुसॆरीय सोवदु पोरतूनु निवंगीलें "इति सांगलें ताणे?"

"तिगॆले डिमांडस सग ताका ऒ.के.".

"तगॆले डिमांडस संगाय".

"मयॆलें नांव?"

"सुमित्रा".

"तगॆलें डिमांडस अतंचे चेलियांक प्रीति असतने म्हॊणु माका दिसना".

"जल्यारीयि तुम्मि संगाय. हांव तिजेलगि निवंगीता".

"ऎक, ताका जातक चोवंचे इष्ट ना". तीणे जाप दिलि "तुंका नाका जल्यारि अवंकाय नाका".

"दुसरें, ताका व्हॊड दम्मॆलि मनिषालि व्होडकयो इष्ट ना. दिसना फडॆन सग भंगार, कप्पड सग काणघॆवनु एकडे कोरच्यांतु व्हॊडि प्रीति ना".

"तॆं तिजेलगि निवंगुका".

"तिसरें, स्त्रीधन मन जाणु दिल्यारि नाका म्हॊणु सांगुन्‍ना, लॆक संगून काणघेवंचे इष्ट नयि".

"तॆं चांग" तीणे जाप दिलि.

"चोवतें, तीणे सांगुचें न्याय जावनु कॊरूक ताका मन आसा, तजान जावनतिलें जल्यारि ताणे कोरना".

"तॆं ऒ.के.".

"पांच, चोवंचाक हॆममालिनि नयिं जल्यारीय, दिकल्यारि कॊण बल्लाव म्हॊणयें".

"तॆं ताणे दिकून जावनु सांगल्यारि पूरो. माका मिगॆलि चेरडूं चांग म्हॊणु नवॆं दिसतनॆ?"

"स, बम्मुणालगीय घरकडचॆंलगीय मॊगूय तगतगॆले म्हळेलि चिंतनयि जावंका. बयलांक जावंका जलॆले गूण नवें तॆ?"

"तॆं असतने. पोरतूनूय मॆळका".

"सात, दुड्ड पुड्डि कोरचि व्हरडीक माका इष्ट ना".

"यॆं सग ऎकलगॆन तिजेलगि निवंगून संगून फायि जाणॆयन".

"जावो मयॆं, व्हरडीक खॆळ कार्य नय नवें?"

ताणे आठॆयलें, ताळो पोरतून कॊळॆजांतूलो बेस्ट आक्टर जलॊलो आतां फल जालें. एक रॊंग नंबर नेणतें केलॆलें तं. तिजे मनांतूलें कळ्ळें. धूवॆक व्हरडीक जवंचाक तपस बेसले अम्मा-बप्पाक एक समाधान जतलें. ताणे टेलिफॊण ऒफीसांतु वोचून ते नंबराचे अड्रस सोदून कळें. अनीक तिगॆले घराचे लगि आशिले एक मित्रा वटॆन तिजेपसून सोदॆयलें. ताणे सोदून जाणॆयलें, थंगा एक बप्पा अनीक धूव मात्र तं रबताय. चेलियॆक अम्मा ना.

ताका हास अयलो. माका सजुचि बायल. हांव बप्पाले ताळॆन उलॆयलो दिकून माका बप्पा आसा म्हॊणु सांगलें. तीणॆय तॆचि प्रकार सांगलें असतने. ’बरपडचे बमुणाक तेरपडचि बायल’. रस्पतीक सोवदु पोरतून केलॆलें जल्यारीय, तिजेलागि उलॊवनु जवंचानीक इतिकींचि एक संतॊष दिसता. डिमांडस पूरा एलतपेलतांतु सम जालें दिकून, लगीचि चेल्लि चोवंचाक येताय म्हॊणु जाणॆयलें.

लगीचे अयितारा विनीत तगॆले ऎक मम्माकय घॆवनु सुचित्राले घरकडे गेलो. बप्पालि भयणीय आशिलि. सुचित्राले घरकारानि तंका चंग प्रकार स्वीकार केलो. तिगॆले बप्पान सांगलें "दोगांकयि परस्पर इष्ट जालें. एलतपेलतांतु उलोवुंचाक आसा जल्यारि पेलतांतु वोचूनु उलॆयाय". तीं टेरसारि गेलिं. प्रकृतीक साक्षि कॊरनु उलॊवयां. आतां पर्यंत रसपतीक तं उलॆयलॆलिं. अनीक खॆळ नयिं, कार्य तं उलॊवंका. तीं एलतपेलतांतु चोयलिं. दृष्टि ऎक जवंचानीक तंका हास अयलो. ताणे निवंगीलें "तुगॆलि अम्मा?"

"माका अम्मा ना. चांग कार्य उलोवंचे वॆळारि जिबॆरि येतलि. सांगका जलॆलें सांगतलि. लगि अयलॊलो बप्पावॆ?" तीणे निवंगीलें.

"नयिं, मिगॆलो मामु. माका बप्पा ना". ताणे हसूनु सांगले. "तुजेलागि उलॊवंचे वॆळारि मिगॆलो बप्पा मिजे जिब्बॆरि येतलो. अवंका उलॊवंचाक कायिं ना. अम्मि दोगयिं अम्मा-बप्पा वटॆन उलॆयलिं. परस्पर मन जाण जालिं. मिगॆले नांव विनीत पै तं. तॆं फट्टि नयिं. हांव ऎक डॊक्टर तं. पॊस्टग्राडुवॆषन परॆन जालें. सर्कार आस्पत्रॆंतु काम करता. दुड्ड कोरका म्हळॆले पशि रॊगियांक सूख कोरचें तं मिगॆलें लक्ष्य. अम्मा शाळॆंतु हेडमिस्‍ट्रस तं अशिलि. आतां रिटयर जालि. बप्पा ऎक आक्सिडेंटांतु गेलो. माका अम्मा मात्र तं आसा. अम्माक तूंवे श्रद्दॆन चॊवंका. तुगॆलि अम्मा जावनु लेकुका".

"माका अम्मालो मॊगु मेळॊना. तॊ मॆळूक इति कॊरूकयि हांव तयार. मिगॆले नांव सुमित्रा नयिं, सुचित्रा तं. हांव ऎक बांक आफीसर तं. माका ऎक मलगडो भावु आसा. तॊ दुबायांतु कामु करता. बायिल चेरडूंव सग थंगा तं आसाय. बप्पाक तीं वरतनिवॆ म्हॊणु माका कळना. ना जल्यारि बप्पाकयि अम्मीचि चॊवंका जतने".

"अनीक आतां अवंका अम्माय बप्पाय आसाय. तंका चांग कॊरनु अवंका चॊवंका".

धा वीस दीस गेले. ऎक चांग दीस चॊवनु तन्‍नि व्हरडीक रजिस्टर केलि. ऎक दीसा तगॆले अम्मानयि तिगॆले बप्पानयि बेसले वॆळारि, विनितान तांगॆले मिमिक्रि अनुभव तांचेलगि सांगलें. "चिन्ना, तुमि दोगयिं एका पशि एकलिं समर्थ तं. तुमि तुंगॆले मनांतूलि इच्छा तकीत आशिलि व्हर, कशि जावंका म्हॊणु खंचॆ वटॆन जल्यारीय मनांत केलें".

तिगॆले बप्पान सांगलें "तीणे कॊळॆजांतु ’बेस्ट आक्टर’ अवार्ड काणघेतले आसा. तॆं सांगचे वॆळारि तगॆले बेस्ट आक्टर अवार्ड षॊकॆसांतु बेसुनु हसता तगॆले दॊळॆंतु गेलें.

"जीवितांतु तुमि आक्ट कॊरनीयें. एलतपेलतांतु मॊगु, श्रद्धा, मर्याद, एकमळि सग जावंका. तूंका दॆवु चांग कॊरो".

शकुनिदशा

शनिदशा म्हॊण आयकिलें आसा.  शकुनिदशा आयकिलें आसावॆ? जल्यारि आसा. महाभारतांतु मात्र नयिं, अवंचे सगटांचयि भर्शि थंग-थंगा एकॆक शकुनि आसतले.  एक कुटुंब नाशु कॊरूक तंका प्रत्यॆक सामर्थ्य तं.  तांचे हथांतु पॊणु, मनांतु ज़िद्‍दय स्पर्धाय वडून कुटुंबारि कलह कोरचें अवंका मनांतु जवना, यॆं सग शकुनीलि माया म्हॊणु.  तॆं सत्य एदॆचि काळ वोचूनु मनांतु जायनाफडॆन दीस मास वतले.  तांचे हथांतु पॊणु मनांतु संघर्ष भोगूनु, सत्य मनांतु कॊरनु, तंचे हथांतु थाकून निसॊर भितॆर आशिलो वॆळु तं शकुनिदशा.  

रामु अनिक लक्ष्मणु, भभाव, तंगॆले नावांक अर्थवत्‍त जवंचे लेकान तं आसाय.  तंगॆलो एलतपेलतांतु आशिलो मॊगु उतूलो म्हॊणु लेकूक जवना. गवंचे कुसुंगॆंक स्वल्प पोटादूकि आसा. चांग मनीष सांगतनि "चेरडूंव जल्यार तश्शि जावंका.  तांगॆलि अम्मा-बप्पा भाग्य केलॆलिं".  तन्‍नि एकडॆचि बेसूनु नंतना जेवना खवना.  चड मित्र कायिं तांका ना.  दोगयिं व्हॊड जाले.  शिकवण जावनु कामारि आसाय.  

रम्माक ऎकि सोयरीक अयलि.  मान-मर्यादॆरि वड्डलि चेल्लि. ‘तेते प्रायॆरि कोरचें तेते प्रायॆरि कॊरका’ म्हॊण तांगॆले बप्पान आठॆयलें.  शाळॆंतु शिकुचे वॆळारि थाकून तंगॆलो मॊगु ना कोरूक चॊवनु हरवून बेसले शकुनीक दिसलें, आतां एक हाथ चोयल्यार इतें?  रम्मालि वॆस्त जालि.  शकुनि होळूचि लक्षमणालगि एकडे जालो.  

"अरॆ, अनिक रम्माक तुजेलगि माया कायिं जवना.  तूं चॊय, बयलॆन घलॆले बॊरॆरि तं अनिक रामु रबतॊलो." 
"मगीरी, बायल अयलि म्हॊण दवॊरनु मिजेलागि आशिलो मॊगु कायिं ताका ऊणे जावना.  वोन्‍नि अयलि म्हॊण माका इतें?" ताणे जाप दिलि.  

हेरदूसा रम्मालगि पवलो अंगॆलो शकुनि "रम्मान वरडीक कोरचें धकुलभावाक इष्ट ना म्हॊण दिसता.  तशि इतिकीं तो मिजेलगि म्हणतालो".  तागॆलो रॊग रम्माक मनांतु जालो. "वयवॆ? दॊन वर्ष वचनाफडॆन तागॆले बिगॆकयि मुखार सरतनि म्हॊण सांग" रम्मान सांगलें.  

रम्मालि वरडीक जालि.  ऎकि भयणि नातिले लक्ष्मणान तिका मलघडि भयणि जावनु लेकीलि.  वोन्‍नि चांगि मनीषि.  तांगॆले भवंडाले मॊगाक ऊणावु एवंचे कायिं तिगॆले करणींतु ना. अम्मा-बप्पाक समाधान.  कुटुंबाचो दीवो तं अवंगॆलि सून. तानि आठॆयलें.  

चार-पांच वर्ष धावनु गेलिं.  रम्माक दोगजाण चेरडूंव जालिं.  चेरडुवांलगि किडकाय कोरचें लक्ष्मणाक इष्ट आशिलें कयरें.  चेरडुवांक अप्पप्पा म्हळॆर भारि मॊगु.   

मनुष्य जीवित सुख अनीक दुख एकडे जालॆले नवॆं.  तांगॆले भाग्य दॊष.  तांगॆले अम्माक सूख ना जालें.  आतां हॊस्पिटलांतु वेलि जल्यारीय धा-वीस दीस जावनु अम्मा गेलि.  घर दुखांतु जालें. सुन्‍नॆन बप्पाकय पुत्‍तांकयि बळ दिलें.  ’काळान क्रमान’ सगटयिं दुखांतु थाकून भायर आयलिं.  अम्मा गेलि जल्यारीय तिजान जवंचे लेकान कॊणाक कायिं ऊणाव ऎवनातिलें सून चोयता.

वर्ष एक गेलें.  धाकुलॆकयि सोयरीक एता.  ताकाय एक वरडीक कॊरनु सॊडका जालॊलो मिगॆलो धर्मु नवॆं?  जावो म्हॊण बप्पान लेकलें.  व्होळे सुन्‍नॆन वड्डल्ले लेकान नयिं धकूलि सून वड्डलि. चेल्लीयो सगि चांगि तं.  तंका सांगूनु मनांकेलॆले ऊणावान तं तीं वायट म्हॊण अवंका दिसता.  धाकूले सुन्‍नॆले घरकटच्यानि तिजेलगि सांगले.  "मायिं गेलि नयगॊ, तॆं दिकून तॆ कष्ट तुका नायिं.  मगीर वोन्‍नि, तिका हळॆले लेकान तं तुकाय हळ्या, तिका तूवें इत्याक मॊल लेकुका?  चॊय, रबूक बाधा म्हॊण दिसता जल्यार बम्मुणाकयि घॆवनु हंगा यॊ.  हंगा अवंक तूं झडि जवना".  मक्शि बळाक कोणॆय आसा जल्यार तीणे कॊणाक भीवंका?  

वोन्‍नॆन आठॆयलें ’दॊश कॊणालॊय जल्यारीय मिजॆरि तं एतनें. तॆं कशीचि जावो मिगॆले मनाक ओवसूनु हांव तिजेलागि कायिं बलावपण कोरना.  ताका मिगॆलो भावु जावनु लेकुचे वरीचि तिका भयणि जावनु लेकितनि.  मनिषाले तोंडाक धॊरूक कॊणाक जवना नवॆं’.    

आतां शकुनीक चांग वॆळु मेळो.  सभार कष्ट नातिलें सग जतने.  ताणे होळूचि तगॆलें काम शुरु केलें. घरकडे अपशब्द.  मावांक यॆं दॊन-चार सहन जायना.  ऎक अट्‍टाक यॆवनु मावुं गेलो.  चेरडुवांलि एकमळि तं बप्पालि शक्‍तीय अभिमानूय आशिलो.  ती ना जवंचानीक जीवित नाका जावनु दिसलें.  बप्पालि क्रिया सग जालि.  

शकुनि ’गट्‍टिमुट्‍टि’ जालो.  तॊ लक्ष्मणालगि गेलो.  तगॆलो बेळसलो हसूयि हसून लक्ष्मणालागि संगले "हांव रम्माथंयि गेलॊलो तं. तुजेकरॆन भीख मगॆयतॊलो म्हॊण तॊ सांगता.  चॊवनु पळॊवनु रबुका तूंवे.  तुगॆले चंगपणाक तं हांव सांगता".  अशि सांगून मगीर तॊ रम्माथयिं गेलो.  "रम्मा, तुंका हांव मिगॆलो मलघोडो भावु जावनु तं लेकीता.  लक्ष्मण हूनु जावनु तं आसा.  बयिलॆथंचि शिकवण जावयात.  बप्पाले दुड्ड सग तूं चड काण खता म्हॊण तं तॊ सांगता.  तुंका इति दीवंका म्हॊण तॊ चॊयन खयिं.  अशीय आसावॆ दॆवा धाकुलभाव? तूंवे सॊण दिवंचाक पाणा.  मलघडो तूं नवॆं"?  

"वोचोरॆ, मिगॆलो धकूलभावु नवॆं तॊ, ताका जाय जलॆलें सग तॊ काडो.  बयलॆक अनीक चेरडुवांक पोसूक माका एक काम आसा.  माका तॆं पूरो".  

तशि तंगॆलो वंटो जालो.  ताणे मनांन दिलॆलें काणघॆवनु मलघॊडो भावु रामु दूर सरलो.  मगीरि दीसपडतें एकॆक नवें नवॆं इतॆयं सृष्टि कॊरनु, रम्मान सांगलें म्हॊण लक्ष्मणालगीय, लक्ष्मणान सांगलें म्हॊण रम्मालगीय सांगून एकॆकि चायाय पीवनु वोतॊलो.  तांगॆले मनांतु वयर वडॊवनु, ताजे उंचार मीट मिरसांग घालनु, तांका ’दृष्टिबॆट’ नातिले लेकान कॊरनु तं शकुनि निदॆयला.  अनीक दोनीय भावांक दिकूक वोचका नाका.  गावांतु अनीक वेगळिं घरयिं आसाय नवॆं.  शकुनि धूर सरलो.  

मस्त वर्ष जलिं.  रम्मान आठॆयलें.  ‘आतां शकुनीक दिकूक यॆनामू.  चार दीस फूडे तॊ गणेशपैमम्माले घरकडे वतालो दिकलें.  पैमम्माक सूख ना.  ताका तेगजाण पूत.  अनीक तगॆले कुटुंबारिवॆ शकुनीले दॊळे?  नारद एलतपेलतांतु लयतॊलो जल्यारीय ताजे मगलॆन एक चंगपण असतने.  जल्यार शकुनि लगल्यारि नाशु तं फल.  रम्माक दिसलें ’अरॆ लक्ष्मणा, तूंवे तशि सग सांगलेंवॆ म्हॊण लक्ष्मणालगि निवंगिलें जल्यार, थोगडवॆळार सत्य कळ्‍तने आशिलें.  अनीक हांवे सांगले म्हॊण संगूनु ताणे लक्ष्मणालगि इति सग सांगलें असतने?  मनांतु इति दूकि भोगिलो असतलो लक्ष्मणु.  अनिकय यी शकुनिदशा घॆवनु बेसूक नज’.  

तशि आशिलो विचार आतां लक्ष्मणाकय दिसप आसा.  आठ वर्ष जालिं रम्मालगि उलॊवनु.  धूर दिकप आसा.  आतां इतॆयिं जावो, ऎक उलॊवंका म्हॊण आठॊवनु तॊ भायर देवलो.  मनाचि एकमळि जावयात रामु घरकडे चॊण येता.  ताका संतॊषान इति कॊरका म्हॊण कळॆना.  रम्मान सांगलें. "अरॆ, हांव तुगॆलो मलघडो भावु रामु, सोपन कायिं नयिं.  फायि घरकडे सत्यनारायण वृत, तुम्मि सकाळीचि पेलतांतु एयाय."

लक्ष्मणान सांगलें "जावो, हांव इतॆयिं तुजे पसून सांगलॆं केलॆलें सग आसा जल्यार तॆं विसोरका.  माका पोरणो लक्ष्मणु जावंका."

"तॆं सग हांव तवळीचि विसरलोरॆ.  अवंगॆलि शकुनिदशा सरलि.  थंगा चॊय", रम्मान बॊट दकॆयलॆलकडे लक्ष्मणु चोयलो, रॊडा लगि रबून शकुनि पैमम्माले पुत्‍तालगि हाथु सग कॊरनु उलॆयता.  येवंचि शकुनिदशा पैमम्माकवे दॆवा?  

रम्मुयि लक्ष्मणूयि रॊडारि दॆवनु तंचे लगिचान चोवंकूनु गेले. तांका दिकुन शकुनि मत्‍तें खोरपून चोयलो.  शकुनीले तोंडारि झोळकुचे भाव दिकून तांका हासु अयलो.  रम्मान सांगलें "तुकाचि सोदून येताले तं, फायि घरकडे सत्यनारायण वृत, तूवयिं यॆवंका, लक्ष्मणूयि बयलॆय चेरडूंवय सकाळ थाकून घरकडे असतनि.  

मनांतु कराय:  तळ्ळो मण्डे ऎक जतने, वॆंटि पान कुसूनु वतने.

शनीक तगॆलो काम कॊरूक वॆळु पावना दिकून सहायाक शकुनीकयि उळदिलो आसा म्हॊण दिसता.             

सोयरि कॊण वयरि कॊण

एक व्हॊड घर काणघॆवनु रबुका म्हॊणु किणिमम्माक सान थकून आशिलो मॊह तं. पूतु व्हरडीक जावनु भायिर गावांतु तं आसा.  पुताक अमॆरिकॆंतु काम.  धूव बमुणालग्गि डलहीक आसा.  तवळि थकून एक आशा, परमा घर जल्यार इतॆयिं वॊव्‍यात नवॆं. चेरडुवांक अम्मि कायिं दीवंका नाका, तानि कायिं पेटॊवनु दीवपयि ना. 

मिगॆले वण्ट्याचो जागॊय बयिलॆले वण्‍ट्याचो जागॊय विकिलॆर, अनीक हथांतु आशिले दुड्‍डयि कळ्यारि ऎकु बंगळो घॆवयात. किणिमम्मान आठॆयलें.  गांव जल्यारि सुविधा थॊडॆ ऊणे असता.  व्हॊड सिट्‍टींतु जल्यार गोन्दॊळूयि पोल्यूषनयि जावनु घुसमूट तं असतॊलो.  तॆं दिकून सान टौणांतु रॊडाचे लगीचि एक बंगळो कॊरॊवंका. 

तॆ टौणांतु किणि मम्मान एक दल्लाळीक सोदून ताकाय घॆवनु जागो चोवंचाक गेलो.  चोवंचे भर्शि ताणे एक चांग बंगळो दिकीलो.  बंगळॆचि नवसाणि गेलॆना.  मस्त घरांचे मध्यॆ मत्‍तें उबारनु रबील्या एक बंगळो.  लगीचे घरच्यानि संगीलें.  फॊरिनाक काम कोरचे दॊगजाण पुत्‍तानि भारि दाम खर्च कॊरनु केलॊलो बंगळो.  अम्मा-बप्पा थॊडॆ काळ थंगा रबीलि.  आतां तंका वॊरनु वृद्धाश्रमांतु सोळ्यांय.  चेरडूंव तॆ घर विकून दुड्‍ड कॊरूक वत्‍ताय तं.  तंका पोरतून येवंचाक मन ना.  तंका व्होग्गि विकुका म्हॊणु आसा दिकून ऊणे दुड्डुवांक मॆळयात. 

किणिमम्माक दिसलें, ’वारें अशिले वॆळारि तं पॊल धॊरयात’ म्हणताय.  काणघेवंचे चांग.  आतां कामगारांक पगार इतें? लागि रबून कोरॊवंचे कष्ट वेगळे.  सिमेंट, पत्थॊरु सग दिस-दिसाचे मॊल चढता.  तांचे मक्शि भॊवनु पूरो जतने. यॆं सग चोयल्यार यॆंचि घर घॆवनु मनांतु प्रीति आशिले पेयिंट मरल्यारि घर नवॆं जतलें.  किणिमम्माक मनांतु सोंतॊष जालो. 

तवळीचि दल्लाळ्याक उळदूनु मुखार वॊरूक सांगलें.  बस-स्टॊप लागी आसा;  षॊपिंग कॊंप्लेक्स लागी आसा;  कार घालूक षेड आसा; चार तंतूय बळवंत पागारु, व्हॊड गॆयिट, अनीक चन्द आशिले गारडन सग आसा.  गारडनांतु नतिलें फूल ना.  फल वृक्ष सग आसा. घराक मॊल नंतना एदॆचि दुड्ड लगॆन दिल्यार फरणीचरयि मेळतने.  लगीचे घरकडे थकून चावि काणघॆवनु घरांतु सग्ग भॊवनु चोयलो.  मळियॆवॆले कूडंयि चोयिलो.  लॊट्टरि मरलॆवरि दिसलें किणिमम्माक. 

चार मास भितॆर किणिमम्मान घर हथांतु कळें. चांग दीस चॊवनु किणिमम्मूयि बयलय थंगा यॆवनु रबीलिं.  चेरडुवांनि नतुरांकयि घॆवनु छुट्‍टी वॆळार यॆवनु रबूं म्हॊणु सांगलें.  येतलिंवॆ म्हॊणु कळना.  

व्हॊड बंगळो काणुघेतले उपरांत, किणिमम्माले मत्‍तॆक जडाणि दवरलॆलें आसा.  अवंगॆले बन्धुबान्धवांतु भर्शि कॊणाक आसा उतलॆंचि व्हॊड घर?  दामु ऊणे अशिले मित्रांचे लग्गि ताणे आतां उलवप ना.  दिकिले भिखारियांचे लग्गि सग उलोवंचाक तॊ कॊण?  स्टाटस चोवंकानकवॆ? 

किणिमम्मालि आतंचि ‘मत्‍तॆं दुक्कि’ इत्‍ति म्हळ्यार लगिचे परमांतु एक सनचि घर आसा.  गायंक वडॊवनूय, पापड कॊरनूय, पुत्‍तान सन-सनचि काम कॊरनु हडचे दुड्डुवानीय तं तिं दीस कडताय. यॆ बंग्लॆचि चन्दाय तॆ घरान करतन वता.  तॆं लगॆन हथांतु कॊरका. म्हळ्यार थंगा थकून वचाक तंका मन ना. तंगॆले पूर्विकानि दिलॊलो तो सनूचि जागो तंका मोगाचे तं.

घरा मक्शि गेल्यार शॆण एक्कडे कॊरनु घलॆलि घाणि येतलि.  फल्ले-फल्लॆरि धारॆक वॆळु जल्यार गय अनीक वसूर हंबॆतनि, तॆं सग्ग किणि मम्माले निद्दॆक विघ्न.  तन्‍नि पेळतांतु चॊवप सरि ना. 

दॊन महिने गेले.  किणि मामु धूवॆले घरकडे गेलो.  डल्हीक, १५ दीस रबूक. यॆवु भितॆर घरकडे रबुचे लेकान एक बयिल-मनषीक थंगा रबॆयलि. दामु भॊरनु हथांतु आसा, मगीरि इति जाय?  किणि मम्माले बयिलॆन सांगले तशीचि काम कॊरूक अयिलॆल्यानि अयकुका म्हळॆर जतनेवॆ?  दामु मेळचे खतीर तं तीं कामाक येताय.  सोवलॆर अयकुचिवॆं आतां काम कोरचिं?  किणि मम्माले बयलॆक इतॆयं कोरचे पशि कॊरॊवंचाक तं कळता.  काम सम जायना म्हॊणु दॊन दीस संगचानिक तीणे संगलें "अम्मीयि मनीष तं, पोटापोडीक येताय, हड्ड मॊडशि काम कॊरनु पगारु काणघेतायि.  अंगा नयि वेगळकडे काम केल्यारीय अंका दुड्ड मेळतले" म्हॊणु संगूनु ती गेलि. 

एकलि यॆवनु भरचो कामु कॊरनु वतलि.  भितॆरि रबूक हळॆलि काम सॊणु गेलि.  अनीक इति करप?  तिका दिसलें.  पेल्ले घरकडचे चेलियॆक उळदून चोयिल्यार इतें?  तीणे लग्गी घरकडे वोचूनु तिका उळदीलि.  "अगॊ, हंगा मामु ना, कामाक रबॆयलॆलि बयिलमनीषि गेलि, हांव हंगा कॊणाक वळकना. माका एक सहाय करशिवॆ"?

"हांव अम्मालगि निवंगूनु संगन मयॆं" तीणे संगिलें.  तिगॆले अम्मान संमती दिलि.

ती थंगा गेलि.  घर पुसून दिलें. "हांव वता मयॆं, मयॆंक एकलॆक नवॆ खावंका, हांव चायायि खाणयि घरकडे थाकून हाणु दीन".  तीणे इडलि, सांबारु अनीक चाय सग हाणु दिलें.  मयॆंन सुवादान खेलें.  "हांव वता मयें" म्हॊणु संगून ती घरकडे गेलि.  "धा दिसांक नवे मयें, हांव मिजान जवंचो सहाय सग करीन. मयॆंक एकलीचि पॊडूक भय आसा जल्यार हांव, अम्मा कोणॆयं यॆवुं". मगीरि किणि मम्माले बयलॆक तिजेलगीचि निंदा दिसलि. स्वार्थांतु मद्दे वड्‍डले तिका असॊलो अनुभवु प्रथम जावनु तं.  वेगळॆक सहाय कॊरनु मनांतु संतॊष पवंचि मनीषं.  एक खोल्लो शॆळ उद्दाक सरि ती हंगा पिलॆना.  हेरदूसा किणिमम्माले बयिलॆक तापु अयलो.  उटवंचाक सरि जायना. सकाळ जवंचानीक एक चांग दुद्दाचि चाय घॆवनु पवलि.  कवड कळॆले किणि मम्माले बयलॆक चॊवनु तीणे निवंगीलें.

"इति जले मयॆं"? "मत्‍तॆंतु दुकता गॊ", तीणे तिगॆले घरकडे वोचून ऎक क्रॊसिन गूळि हाणु दिलि.  तॆवंयि खावनु चाय पिलि.  तीणे विक्स लावनु पोरसून दिलें.  ‘मिगॆले धूवॆन सरि माका अशि केलॆना’, किणि मम्माले बयिलॆन मनांतु आठॆयलें.     

धा घंटे जवंचानीक तीणे एक ऒट्टॊ उळदूनु मयॆंक हॊस्पिटलांतु वेलि.  डॊक्‍टरा दाकॊवनु वोकदयि घॆवनु घरकडे हाणु निद्दायलि.  तिगॆले वॆळारि अशिले परिचरणान मयॆंलो तापु गेलो.  दुड्‍डयि दुड्‍डुवांचो व्होडकयॊय नंतन मयॆंन आतां तं मनिषपण दिकिल्या. 

१५ दीस गेले.  किणिमाम अयलो.  किणिमम्माले बयलॆन तिगॆले अनुभव सांगले.  किणिमम्माक तॆं इष्ट जालॆना. 

"तुका वेगळे कॊण मेळॆनावे उळदूक?  अनीक तन्‍नि केदनायि हंगा यॆवनु बाधा दितलिं.  'सूव खोंबूक जागो दिल्यार फरशूल चॊडोवंचि तं तीं’. तंका यॆ घरकडे चॊडोवंचे माका इष्ट ना". तॊ कोपान घूवनु चवंकीलो.  वचे वॆळार बायिल मुरमुरॆता ताणे अयकीलें.  ‘तंगॆले घरकडचे खाण हाणु माका खावॆयलें.  हंगा थकून शॆळ उद्दाक सरि ती पिलॆना.  अवंगॆले मनान नवें अम्मि सगटांकयि मेजिताय’. 

५-६ महिने गेले.  किणिमम्माक एक दिसा हर्दॆं दूकि अयलि.  ड्रैवर जल्यार तगॆले गावांतु गेला. वेगळि वाट कायिं नतिलें तीणे पेल्ले घरकडचे रम्माक उळदीलो. तॊ धावनु अयलो.  "इति मंयॆ"?  तीणे खबर संगीले.  "मयॆं, काराचि चावि दी" ताणे चावि काणघॆवनु कार भायिर काणु किणिमम्माक धॊरनु कारांतु वॊरनु बेसयलो.  वीस मिनिट भितरि ताणे कार वॊरनु हॊस्पिटलाचे मुखार रबयलें. वग्गि हळ्‍ळो दिकून, विपत्‍ति कायिं ना म्हॊणु अयकिले उपरांत तं मयॆंक समाधान मेळ्यां.  ऒपरॆषन जावंका जतने.  मयॆंलगि नंबर काणघॆवनु रम्मान किणिमम्माले चेरडुवांकयि फॊण केलें.  तंका आतां येवंचाक जवना दिकूनु मग्गीरि एक फंता यॆवुं म्हॊणु तन्‍नि हेरदूसाचि फॊण कॊरनु सांगलें.  रामु, किणिमम्माक सूख जावनु घरकडे वचाक संगु भितॆरि, मयॆंक सहाय जावनु हॊस्‍पिटलांतूचि आशिलो. 

बप्पाक सूख ना म्हॊणु अयिकूनु गावांतु येवंचाक चांग वॆळु चोवंचि चेरडूंव. घरकडे दीस काडूक काम कॊरनतिलें जवना जल्यारीय, कामाक सरि वोचूनतिलें तंका सहाय जावनु रबिले सेज्जार. परमांतु तंका चॊडोवंना म्हॊणु निश्चय कॊरनु बेसलो किणिमामु.  आज तॊ चेल्लो ना अशिलो जल्यार हांव जवन्‍ना अशिलो.  किणिमम्माक रम्माले तोण्डा चोवंचाक लज्जा दिसलि. दूर अशिले सोयरिकीं लग्गि अशिले वयरिकीं उपकाराक पवंतनि म्हळॆलि म्हण्णि किणिमम्माले मनांतु अयलि.  सान घरा लग्गि आसा दिकूनु तं यॆं घर व्होळ्ळें जावनु दिसता.  सनचि घरांतु तं रबतायि जल्यारीय तंचे मन व्हॊड. 

पेल्ले घरकडचो रामु ना आशिलो जल्यारि, आतां बायिल इति करतलि आशिली?  हाजे मुरथम हंगा रबिले मंतारे मनिषांकयि रामु जवंचो सहाय करतालो म्हॊणु गवंकार संगताय.  अवंगॆले चेरडुवांकय घर दिकनाफडॆन विकून दुड्ड कॊरका म्हॊणूय, अवंका खयींचि वॊरनु घालका म्हॊणूय दिसुयात.  एक आश्वासु इत्‍ति म्हळ्यारि, तंगॆलो एकु दुड्डु सरि घरारि घलॊना दिकून तंका चड कायिं कॊरूक जवना.  पेल्ले घरकडचो रामु कशि तॆ अम्मा बप्पाक चोयिता?  अवंका मात्र नयिं कोणाकयि तो सहाय करता. मिगॆले चेरडुवांक दामु कॊरूक अशिलि प्राप्ति आसा.  तंका इत्याक मिगॆलें घर?  इतॆयिं चांगपण कॊरूक प्राप्तु तं रामु.  बी.कॊम. शिकिलो.  चांग मन, सगटांचॆरि स्नॆहु, यॆं सग सगटांकयि जन्‍मारि येवंचे तं.  ताका चांग एक काम काणघॆवनु दीवंका.  मिजे काला उपरांत, यॊ बंगळो कॊण चोवंचाक नतिल्ले मंतारे मनिषां बेगॆक बॊरॊवनु दवॊरका.  ताजे बरप-सरप सग कॊरनु, तॆं चॊवनु-पॊळॊवनु कडचो काम रम्माक दीवंका. किणिमम्मान मनांतु आठॆयिलें.